ေၾကာ္ျငာလုပ္ငန္းကို ေျဖေဖ်ာ္ေရးတစ္ခု (ဝါ) အႏုပညာျပကြက္တစ္ခုလုိ႔ ကၽြန္ေတာ္ မထင္၊ သတင္းအခ်က္လက္ ေပါင္းကူးတစ္ခု သာ ျဖစ္ပါတယ္။
ကၽြန္ေတာ္ ေၾကာ္ျငာတစ္ခု ဖန္တီးရင္
“ဒါေလးက သိပ္လက္ရာေျမာက္တာပဲ”
လို႔ ခင္ဗ်ားကို ေျပာေစခ်င္တာမဟုတ္ဘဲ
“ဒါေလးက သိပ္စိတ္ဝင္စားဖို႔ ေကာင္း တယ္၊ ဒါေၾကာင့္ ဝယ္လုိက္တယ္” ဆိုတာပဲ ျဖစ္ေစခ်င္ပါတယ္။ အက္စ္ခနီက ေျပာတဲ့အခါ “သိပ္အေျပာေကာင္းတာပဲ” လို႔ သူတို႔က ဆိုၾက ေပမဲ့ ဒီေမာ့စ္သနီ ေျပာတဲ့အခါမွာ “ဖိလစ္ဆီ စစ္ခ်ီၾကစို႔” လို႔ ဆံုးျဖတ္လိုက္ၾကပါတယ္။
၁၉၆၃ ခုႏွစ္ထုတ္ ကၽြန္ေတာ့္ရဲ႕ “ေၾကာ္ ျငာသမားတစ္ဦးရဲ႕ ဝန္ခံခ်က္” စာအုပ္မွာ၊ Ogilvy & Mather တည္ေထာင္ခဲ့တဲ့အေၾကာင္း၊ အေစာပိုင္းေအာင္ျမင္မႈေတြ အေျခတည္ခဲ့တဲ့ အျမင္ေတြကို စြန္႔လႊတ္ခဲ့တဲ့အေၾကာင္းေတြ ေျပာခဲ့ဖူးပါတယ္။ နယူးေယာက္ အေျခစိုက္ အထူးျပဳ ေအဂ်င္စီေလးကေန ကမာၻ႔အႀကီးဆံုး ေအဂ်င္စီ ၄ ခုထဲမွာ ပါဝင္လာခဲ့ပါတယ္။ ကမာၻ႔ ႏိုင္ငံ ၄၀ မွာ ရံုးခန္းေပါင္း ၁၄၀ ေက်ာ္ရွိေနခဲ့ပါၿပီ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ အျမင္က အလုပ္ျဖစ္ခဲ့ပံုပါပဲ။
စက္မႈေတာ္လွန္ေရးကာလတစ္ေလွ်ာက္ Adam Smith, Edison, Karl Marx, Rock-feller, Ford နဲ႔ Keynes အမွတ္တံဆိပ္ေတြနဲ႔ အလုပ္လုပ္ခဲ့ၿပီး တစ္ဦးတည္းသာ က်န္ေတာ့ တဲ့ အၿမဲရပ္တည္ႏိုင္ခဲ့တဲ့သူတစ္ဦးအျဖစ္ျဖင့္ ျပင္သစ္မဂၢဇင္းက ကၽြန္ေတာ့္အေၾကာင္း ေဖာ္ျပ ေပမဲ့ အခုေတာ့ ကၽြန္ေတာ္က အိုေနပါၿပီ။
အသက္ႀကီးသြားတာက ယေန႔ကမာၻရဲ႕ ေၾကာ္ျငာလုပ္ငန္းအေၾကာင္း စာေရးဖို႔အတြက္ အရည္အခ်င္း မမီေတာ့ဘူးလား။ ဒီလို မဟုတ္ ဘဲ အဆံုးမဲ့တဲ့ေၾကာ္ျငာလုပ္ငန္းအေၾကာင္းကို ခြဲျခမ္းစိပ္ျဖာဖို႔ ျဖတ္သန္းခဲ့တဲ့ အေတြ႔အႀကံဳေတြ ကေန ရလာတဲ့အျမင္ေတြက ကူညီႏိုင္မလား။
၁၉၄၉ မက္ဒီဆင္ရိပ္သာမွာ ကၽြန္ေတာ္ဆိုင္တစ္ဆိုင္ဖြင့္တုန္းက၊ ေၾကာ္ျငာလုပ္ငန္းဟာ ကၽြန္ေတာ္ အနားမယူခင္ အခ်ိန္အေတာအတြင္း အေျပာင္းအလဲ ႀကီးႀကီးမားမားေတြ ျဖစ္ေပၚ လိမ့္ဦးမယ္လို႔ ထင္ျမင္ခဲ့မိတယ္။ အခုထိေတာ့၊ အဓိကအေနနဲ႔ဆိုရင္ အေျပာင္းအလဲတစ္ခုသာ ရွိခဲ့တယ္။ အဲ့ဒါကေတာ့ ႐ုပ္ျမင္သံၾကားဟာ ကုန္ပစၥည္းအမ်ားစု ေရာင္းခ်ဖို႔အတြက္ အား ေကာင္းတဲ့ ေပါင္းကူးမီဒီယာတစ္ခုအျဖစ္ ေပၚ ေပါက္ခဲ့ပါတယ္။
ဟုတ္ပါတယ္။ တစ္ျခားေသာ အေျပာင္း အလဲေတြ ကၽြန္ေတာ္ ေျပာဖို႔ ရွိပါေသးတယ္။ ဒါေပမဲ့ အဲ့ဒါေတြရဲ႕ သိသာထင္ရွားမႈက ဆရာ ႀကီးလုပ္သူေတြရဲ႕ ေခတ္ေရစီးနဲ႔ လိုက္ဖက္မႈကို ရွာေဖြျခင္းမွာ ပံုႀကီးခ်ဲ႕ခံထားရတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာအေနနဲ႔၊ ၁၉၅၃ ခုႏွစ္မွာ ကၽြန္ေတာ္ ထင္ထင္ေပၚေပၚသံုးခဲ့တဲ့ ကုန္ပစၥည္းဓာတ္ပံု ေၾကာ္ျငာမွာသံုးတဲ့ ဖန္တီးမႈဟာ သိပ္အသစ္ႀကီး မဟုတ္ပါခဲ့ဘူး။ Claude Hopkins က အဲ့ဒီ မတိုင္ခင္ႏွစ္ ၂၀ ေလာက္ကတည္းက ေျပာခဲ့ၿပီး သားပါ။ ၁၉၅၀ ႏွစ္မ်ားအတြင္း Bill Bernbach ကလည္း ေျပာခဲ့ၿပီး ကုိယ္ကုိယ္တိုင္လည္း အၿမဲ ထင္ျမင္ခဲ့တဲ့ မည္ကာမတၱ ဖန္တီးမႈေတာ္လွန္ ေရး ဆိုတာတာဟာ ၁၉၃၀ ႏွစ္ေတြ ကတည္းက ျဖစ္ေပၚခဲ့ေၾကာင္း N. W. Ayer နဲ႔ Young & Rubicam ကို အခုေျပာသလို ကၽြန္ေတာ္ ေျပာခဲ့ သင့္တာပါ။
လက္တေလာအထိ၊ “ေၾကာ္ျငာသမား တစ္ဦးရဲ႕ ဝန္ခံခ်က္” စာအုပ္ထဲမွာ ကၽြန္ေတာ္ ေရးခဲ့တဲ့ ေၾကာ္ျငာလုုပ္ငန္း နည္းစနစ္ အမ်ားစုု က အလုပ္ျဖစ္ဆဲပါပဲ။ ေပးရတဲ့ ေငြနဲ႔ ထိုက္ တန္တဲ့ ကုန္ပစၥည္း၊ အလွအပ၊ အစာအာဟာရ၊ စိတ္ဒဏ္ရာ သက္သာေစျခင္းနဲ႔ လူမႈေရးအေျခ အေနေတြက စလို႔ ကတိေပးတဲ့ ေၾကာ္ျငာေတြ ကို စားသံုးသူေတြက လက္ခံေနၾကဆဲျဖစ္ၿပီး တစ္ကမာၻလံုး ဒီပစၥည္းေတြ ဝယ္ေနၾကတုန္း ပါပဲ။
ဒါကိုေျပာရာမွာ ၂ ႏွစ္ေက်ာ္ သံုးစြဲတဲ့ ေၾကာ္ျငာ နည္းပညာဆိုတာ ဒိတ္ေအာက္သြားၿပီ ဆိုတဲ့ အျမင္ကို လက္ကိုင္ထားတဲ့ ငတံုးေတြ ႐ႈတ္ခ်မွာကိုလည္း ပူရပါတယ္။ သူတို႔ဟာ တစ္ေန႔တာလုပ္ငန္းစဥ္ ေၾကာ္ျငာေတြကို ျငင္းခုံ ထိုးႏွက္ၾကတယ္။ ပံုေဖာ္ ေၾကာ္ျငာေနၾကတယ္။ အေျခအျမစ္ မရွိတာေတြကို ေလဖမ္းဒန္းစီးၿပီး ဒီနည္းစနစ္ေတြက အလုပ္ျဖစ္ေနဆဲပဲ ဆိုတာ မ်ိဳး ဆိုခ်င္ၾကတယ္။ သူတို႔သာ Horace ကဗ်ာ ကို ဖတ္ဖူးရင္၊ ကၽြန္ေတာ္ဟာ “စိတ္ဆတ္တဲ့၊ အျငင္းသန္တဲ့၊ ကေလးဘဝက ကမာၻေလာက ႀကီးကိုပဲ ခ်ီးမြမ္းတတ္တဲ့၊ ေဝဖန္ဖို႔နဲ႔ မ်ိဳးဆက္ သစ္ကို ကန္႔သတ္ဖို႔ စိတ္ဝင္စားသူ“ ရယ္လို႔ ေျပာၾကလိမ့္မယ္။
ဘယ္လိုလုပ္ၾကမလဲ။ ေၾကာ္ျငာစီးပြားေရး ရဲ႕ အစြန္းမွာ ခပ္ေၾကာင္ေၾကာင္ေတြနဲ႔ ပြဲဆူ ေနပါၿပီ။ သူတို႔ရဲဲ႕ ကုန္သြယ္ေရး နည္းနာေတြ ထဲမွာ၊ လူမ်ိဳးေရး ခြဲျခားတဲ့ ဟာသေတြ၊ ဆန္း ဆန္းျပားျပား ဖန္တီးမႈအျမင္ေတြ၊ သုေတသန ကုိ အဖက္မလုပ္တာေတြနဲ႔ ျပည့္ေနၿပီး၊ ကိုယ့္ ဘာသာကိုယ္ ေၾကြးေၾကာ္ထားတဲ့ ပါရမီရွင္ ေတြပါ။ ဒီလိုလူေတြက အလုပ္ျဖစ္ခဲပါတယ္၊ အလုပ္အပ္သူေတြကုိ စကားပရိယာယ္နဲ႔ လွည့္ ဖ်ားၿပီး အလုပ္ရေအာင္ လုပ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေရာင္းအားအေျခေနနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဘာမွ တာဝန္မယူပါဘူး။ နယူးေယာက္၊ စန္ဖရန္ စစၥကိုနဲ႔ လန္ဒန္က ေကာ့ေတးလ္ပါတီေတြမွာ သူတို႔ကမ္ပိန္းေတြက မ်က္ႏွာသာရေစပါတယ္။ ရွီကာဂိုမွာေတာ့ အလုပ္မျဖစ္ဘူး။ နယူးေယာက္ ၿမိဳ႕သားေတြအတြက္ အထက္တန္းစားကမ္ပိန္း ေတြဘက္ ကၽြန္ေတာ္လွည့္တဲ့ေန႔မွာ ဒီလူစုေလး အတြက္ ကၽြန္ေတာ္က လူစြမ္းေကာင္းႀကီး ျဖစ္ သြားပါတယ္။ က်ယ္ျပန္႔တဲ့ မီဒီယာေၾကာ္ျငာ လုပ္ငန္းမွာ ကၽြန္ေတာ္အထာက်ၿပီးလို႔ သုေတ သနရဲ႕ တန္ဖိုးအေၾကာင္း စာတစ္အုပ္ေရးၿပီး ခ်ီးမြမ္းခန္း ဖြင့္လုိက္တဲ့အခါမွာ ကၽြန္ေတာ္က လူဆိုးႀကီး ျဖစ္လာပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ သူတို႔ အားလံုးေပါင္းတဲ့ ေရာင္းအားထက္ ကၽြန္ေတာ့္ ေရာင္းအားက သာေနတဲ့ အေျခေနကိုၾကည့္ၿပီး ကုိယ့္ဘာသာကိုယ္ စိတ္သက္သာရာ ရခဲ့ပါ တယ္။
စည္းမ်ဥ္းေတြကို ထိပါးတဲ့အတြက္ တစ္ခါ တစ္ရံမွာ ကၽြန္ေတာ္ ထိုးႏွက္ခံရပါတယ္။ အမွန္ တရားကေန ဘာအရာမွ ထြက္မေျပးႏိုင္ပါဘူး။ ကၽြန္ေတာ္ကေတာ့ စည္းမ်ဥ္းေတြကို မႏွစ္သက္ ဘူး။ မတူညီတဲ့ လံႈ႔ေဆာ္မႈေတြကုိ စားသံုးသူ ေတြ ဘယ္လို႔တုံ႔ျပန္လဲဆိုတာ တင္ျပေပး႐ံုပါပဲ။ ေၾကာ္ျငာေရးသမားကို ကၽြန္ေတာ္ကေျပာမယ္၊
“သုေတသနရလဒ္က ေျပာေနတယ္၊ ေၾကာ္ျငာေတြမွာ နာမည္ေက်ာ္ပံုေတြ သံုးၿပီး ကုန္ပစၥည္းကို ဝယ္ဖို႔ ဆြဲေဆာင္တာဟာ ဒီေလာက္ မမိုက္ပါဘူး။ ခင္ဗ်ား ေၾကာ္ျငာမွာ ဆယ္လီပံု သံုးခ်င္တာ ေသခ်ာရဲ႕လား”
လို႔ ကၽြန္ေတာ္ေမးမယ္။ ဒါကို စည္းမ်ဥ္းလို႔ ေခၚမလား။ ကၽြန္ေတာ္က Art Director ကို ေမးမယ္။
“သုေတသန အရေတာ့ အျဖဴခံေပၚ စာလံုးအနက္နဲ႔ ေရးတာက အနက္ခံေပၚ စာလံုး အျဖဴနဲ႔ ေရးတာထက္ လူပိုဖတ္တယ္”
လို႔ေျပာမယ္။ ဒါက သဲလြန္စတစ္ခု ျဖစ္ႏိုင္ ပါတယ္။ စည္းမ်ဥ္းတစ္ခုေတာ့ မျဖစ္ႏုိင္ေကာင္း ပါဘူး။
၁၈ ရာစု အဂၤလန္မွာ သားဖြားဆရာဝန္ မိသားစုက အစဥ္အလာတစ္ခု လုပ္ထားပါ တယ္။ သူ႔ၿပိဳင္ဖက္ေတြထက္ ပိုၿပီး မိခင္နဲ႔ ေမြးကင္စကေလး ေသႏႈန္း ေလ်ာ့နည္းေနပါ တယ္။ ဒီကိစၥမွာ လွ်ိဳ႕ဝွက္ခ်က္တစ္ခု ရွိေနၿပီး အေသအခ်ာကို ဖံုးဖိထားပါတယ္။ စပ္စပ္စုစု ေဆးေက်ာင္းသား တစ္ေယာက္က အေဆာက္ အဦ ေခါင္မိုးကို တြယ္တက္ၿပီး သားဖြားခန္း ထဲကို ၾကည့္လိုက္ကာမွ သူတို႔ထြင္ထားတဲ့ ညႇပ္ကိစၥ ေပၚပါေတာ့တယ္။
လူနာေတြအေပၚ အျမတ္ထုတ္တဲ့ သား ဖြားဆရာဝန္ရဲ႕ အက်ိဳးအျမတ္ လွ်ိဳ႕ဝွက္ခ်က္ ေပါက္ၾကားခဲ့ပါတယ္။ ယေန႔ သားဖြားဆရာဝန္ ေတြက ဒါမ်ိဳးေတြကို လွ်ိဳ႕ဝွကိ မထားပါဘူး။ ထုတ္ျပန္ပါတယ္။
ကၽြန္ေတာ့္အေၾကာင္းေတြကို အမ်ားသိ ေအာင္ လုပ္ေပးလို႔ ကၽြန္ေတာ့္မိတ္ေဆြေတြကို ေက်းဇူးတင္မဆံုးပါ။ ဒါေပမဲ့ တခ်ိဳ႕ေသာ က်ိဳး သင့္ေၾကာင္းသင့္ ေပၚေပါက္လာတဲ့ အေတြး အျမင္ေလးေတြက ကၽြန္ေတာ္ လုပ္ေနတဲ့ ေအဂ်င္စီရဲ႕ အာေဘာ္မဟုတ္ေၾကာင္း ထပ္ ျဖည့္စြက္ ေျပာျပခ်င္ပါတယ္။
ဒီစာအုပ္ဟာ ေၾကာ္ျငာလုုပ္ငန္းအေၾကာင္း သိသင့္သိထိုက္တာေတြ အကုန္လုံး သိထားၿပီး သား လူေတြအတြက္ မဟုတ္ပါဘူး။ စိတ္ထက္ သန္တဲ့ လူသစ္ ဒါမွမဟုတ္ လူေဟာင္းထဲက လည္း ေၾကာ္ျငာလုပ္ငန္းမွာ ပိုမိုတိုးတက္ခ်င္ၿပီး ေငြရႊင္ခ်င္တဲ့သူအတြက္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ကၽြန္ေတာ့္ကိုယ္ေတြ႕ သိျမင္ခဲ့တဲ့အထဲက ေၾကာ္ျငာလုပ္ငန္းအေၾကာင္းကို ေရးသားထား တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ မီဒီယာလုပ္ငန္း၊ ႐ုပ္ျမင္သံၾကားနဲ႔ ဂ်ပန္က ေၾကာ္ျငာလုပ္ငန္း အေၾကာင္း ပါမွာ မဟုတ္ပါဘူး။
ဒီစာအုပ္ကို အႏွစ္သာရ မရွိဘူး ထင္ရင္ လည္း ကၽြန္ေတာ့္မိတ္ေဆြ Joel Raphaelson က အဖိုးတန္ေအာင္ ဘယ္လိုျပင္ဆင္ အားျဖည့္ ေပးထားသလလဲ ေသခ်ာေလး ၾကည့္သင့္ပါ တယ္။
ေကာင္းခ်ီးေပးပါေစ Joel ေရ…။
ပီတာ စုိးမုိး
