၁၉၆ဝ ခုႏွစ္ကတည္းက လုပ္ငန္းလုပ္ပိုင္ခြင့္ ရယူျခင္း (Franchising) က တိုးတက္ႀကီးထြားလာခဲ့ သည္။
စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ားက Franchise ျပဳလုပ္ ခဲ့ေသာ ေရာင္းခ်မႈမ်ားသည္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္ စု စီးပြားေရးတစ္ခုလုံးထက္ ဆယ္ဆပိုမိုလ်င္ျမန္စြာ တိုးတက္ခဲ့သည္။
Franchising ေပၚျပဴလာ ျဖစ္လာေသာအခါ စီးပြားေရးလုပ္ငန္း အေတြ႕အႀကံဳ နည္းပါးေသာသူ မ်ားသည္ ေအာင္ျမင္မႈျဖစ္ႏိုင္ေျခ ျမင့္မားေသာ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းတစ္ခုကို ပိုင္ဆိုင္ၿပီး လုပ္ကိုင္ ေဆာင္ရြက္ရန္ အခြင့္အေရး ရရွိလာခဲ့သည္။ ဤသို႔ျဖင့္ လုပ္ငန္းလုပ္ပိုင္ခြင့္ရယူျခင္း စီးပြားေရး လုပ္ငန္း အသုံးျပဳသူမ်ားသည္ စိတ္ကူးမယဥ္ႏိုင္ခဲ့ ေသာ ကုန္ပစၥည္းႏွင့္ ဝန္ေဆာင္မႈလုပ္ငန္းမ်ားကုိ ဝယ္ယူႏိုင္ခဲ့ၿပီျဖစ္သည္။
“Franchising ဟာ အေအာင္ျမင္ဆုံး မားကက္ တင္း အယူအဆပါပဲ” ဟု John Naisbitt က ဆိုခဲ့ သည္။
Franchising ဆိုသည္မွာ
Franchising ကို ေျခရာခံလွ်င္ အေမရိကန္ ျပည္တြင္းစစ္ကာလတြင္ ေတြ႕ရွိႏိုင္သည္။ အိုင္းဇက္ အမ္၊ ဆင္းဂါး (Isaac M.Singer) သည္ ပိုမိုစြမ္းရည္ ျပည့္ဝၿပီး ေစ်းသက္သာေသာနည္းလမ္းျဖင့္ သူ၏ Singer အပ္ခ်ဳပ္စက္မ်ားကို လုပ္ငန္းလုပ္ပိုင္ခြင့္ ရယူျခင္းနည္းလမ္းမွတစ္ဆင့္ ေရာင္းခ်ရန္ စီစဥ္ခဲ့ သည္။ ယင္းျဖန္႔ခ်ိေရးစနစ္မွ Franchising သည္ အေမရိကန္စီးပြားေရးတြင္ အဓိကေမာင္းႏွင္အားျဖစ္ လာခဲ့သည္။
ယင္းရာစုႏွစ္ အေစာပိုင္းတြင္ Franchising ကို အဓိကအားျဖင့္ ေမာ္ေတာ္ကား ေရာင္းခ်မႈ၊ ဓာတ္ ဆီဆိုင္မ်ားႏွင့္ အခ်ိဳရည္လုပ္ငန္းမ်ားအတြက္ ကန္႔ သတ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ယင္းလုပ္ငန္းသုံးမ်ိဳးသည္ Franchising ေရာင္းခ်မႈ အားလုံး၏ ၇ဝ ရာခိုင္ ႏႈန္းေက်ာ္ ရွိခဲ့ေသာ္လည္း Franchising လုပ္ငန္း သည္ လက္လီအေရာင္းလုပ္ငန္းႏွင့္ ဝန္ေဆာင္မႈ လုပ္ငန္းမ်ား၏ က်ယ္ျပန္႔ေသာ အမ်ိဳးအစားမ်ားအထိ တိုးခ်ဲ႕လာခဲ့သည္။ ဤသို႔ျဖင့္ လက္လီအေရာင္း လုပ္ငန္းမ်ားသည္ Franchising ကို လႊမ္းမိုးခဲ့သည္ မွာ Franchising အေရာင္းအားလုံး၏ ၈၇ ရာခုိင္ႏႈန္း အထိ ရွိခဲ့သည္။ သို႔ရာတြင္ စားသုံးသူႏွင့္ စီးပြားေရး လုပ္ငန္း ဝန္ေဆာင္မႈမ်ားအတြက္ ဝယ္လုိအား တိုး တက္လာျခင္းသည္ ဝန္ေဆာင္မႈကို ဦးစားေပးေသာ Franchising လုပ္ငန္းမ်ားအၾကား တိုးတက္ လာခဲ့ သည္။
Franchising တြင္ အလယ္အလတ္လြတ္လပ္ ေသာ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းပိုင္ရွင္မ်ား (Franchisees) သည္ မိခင္ကုမၸဏီျဖစ္ေသာ Franchiser (Franch-ising ေပးသူ) သို႔ အခေၾကးေငြ (fees) ႏွင့္ မူပိုင္ခ (royalities) မ်ားကို ေပးရသည္။ အျပန္အလွန္အား ျဖင့္ Franchisee မွ ယင္း၏ ထုတ္ကုန္ပစၥည္းမ်ား သို႔မဟုတ္ ဝန္ေဆာင္မႈလုပ္ငန္းမ်ားကို ေရာင္းခ်ရန္ အခြင့္အေရးရရွိမည္ျဖစ္သည္။ ယင္း၏ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းပံုစံႏွင့္ စနစ္ကို မၾကာခဏ အသုံးျပဳရမည္ ျဖစ္သည္။ Franchise လုပ္ခြင့္ရေသာ Franchisee မ်ားသည္ ယင္းတို႔ကိုယ္တိုင္ ေမာ္ေတာ္ကားစီးပြား ေရးလုပ္ငန္းမ်ားကို ေဆာင္ရြက္၍ မရေခ်။ ယင္း အစား သူတို႔သည္ Franchiser ထံမွ “success package”ကို ဝယ္ယူၾကရသည္။ ဤတြင္ Franchiser မွ ယင္းကို မည္သို႔အသုံးျပဳရမည္ကို သူတို႔အား ျပ သည္။ Franchisee မ်ားသည္ Franchiser မ်ား၏ စီးပြားေရးလုပ္ငန္း ေဆာင္ရြက္ေသာနည္းလမ္းကို ေျပာင္းလဲရန္ လြတ္လပ္မႈ မရွိေခ်။ ဥပမာ- ေၾကာ္ျငာ ျခင္း မဟာဗ်ဴဟာ ေျပာင္းလဲမႈမ်ား။ သို႔ရာတြင္ Franchiser က လုပ္ေဆာင္ေနေသာ ေအာင္ျမင္မႈ အတြက္ ေဖာ္ျမဴလာတစ္ခုကို သူတို႔ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ သည္။
စာေရးဆရာတစ္ဦးက ဤသို႔ဆိုသည္။
“တကယ္ေတာ့ Franchising တြင္ ေအာင္ျမင္ မႈအတြက္ လွ်ိဳ႕ဝွက္ခ်က္သည္ ေဖာ္ျမဴလာကို တိတိ က်က် လုိက္နာျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။”
ေဖာ္ျမဴလာကို လိုက္နာရန္ လစ္လ်ဴ႐ႈျခင္းသည္ Franchisee ကို မေအာင္ျမင္ေစေသာ အဓိက အေၾကာင္းအရင္း တစ္ခုျဖစ္သည္ဟု ေအာင္ျမင္ ေသာ Franchiser မ်ားက ဆိုသည္။
အလြန္အမင္းေအာင္ျမင္ေသာ MAACO (ေမာ္ ေတာ္ကားလုပ္ငန္း) Franchisee ျဖစ္သူ Steve Gaffney ကလက္ခံယံုၾကည္ထားသည္မွာ
“သူ႔ကို Franchiser က သင္ၾကားေပးခဲ့ေသာ စနစ္သည္ ယေန႔ထိ သူ႔ကုမၸဏီ၏ တိုးတက္မႈ အတြက္ ေသာ့ခ်က္ ျဖစ္သည္”
ဟူ၍ ျဖစ္သည္။
“သင့္အေနျဖင့္ လိုက္ပါေဆာင္ရြက္ရမည္”
ဟု သူကဆိုသည္။
“Franchiser ၏ ေအာ္ပေရးရွင္း manual မ်ား သည္ ကၽြန္ေတာ္၏ လမ္းျပေျမပံု ျဖစ္သည္။ သူတို႔ သည္ တစ္ဦးတစ္ေယာက္ နားလည္ႏိုင္ေသာ စည္းကမ္း ခ်က္မ်ားရွိ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းကို ရွင္းျပၾကသည္။ သည္လုိႏွင့္ ကၽြန္ေတာ္သည္ စနစ္အလုပ္ျဖစ္ေအာင္ ျပဳလုပ္ေသာ အေသးစိတ္အခ်က္တိုင္းကို လုိက္ပါ ေဆာင္ရြက္သည္”
ဟု သူက ဆိုသည္။
အေၾကာင္းမူကား Franchiser မ်ားသည္ သူ တို႔၏ Franchisee မ်ားအသုံးျပဳေသာ စီးပြားေရးလုပ္ ငန္းစနစ္မ်ားကို ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္ေစၿပီး သူတို႔၏ ျဖန္႔ ခ်ိေရာင္းခ်နည္းလမ္းမ်ားကို ၫြန္ၾကားသည္။ ယင္း စံသတ္မွတ္ျခင္းသည္ ျဖန္႔ခ်ိေရာင္းခ်နည္းလမ္းတစ္ ခုအေနျဖင့္ Franchising ၏ ေအာင္ျမင္မႈ၏ အဓိက အခ်က္ေပၚတြင္ တည္မွီသည္။
Franching ကို စာေရးဆရာတစ္ဦးက ဤသို႔ ရွင္းျပသည္။
“Franchising တည္းဟူေသာ သိပၸံပညာရပ္ သည္ စိတ္လႈပ္ရွားဖြယ္ ေကာင္းေသာ ပညာရပ္ တစ္ခုျဖစ္သည္။ ထုတ္ကုန္ပစၥည္းမ်ားႏွင့္ဝန္ေဆာင္ မႈမ်ားကို တင္းက်ပ္စြာ စည္းေႏွာင္ထားေသာ ေအာ္ပ ေရးရွင္းေဖာ္ျမဴလာမ်ားအရ ပို႔ေဆာင္သည္။ ေျပာင္းလဲ မႈဟူ၍ မရွိေခ်။ ထုတ္ကုန္ပစၥည္းတစ္ခုကို Franchiser ၏ ေစာင့္ၾကည္ေသာ မ်က္လုံးေအာက္တြင္ ဖြံ႕ၿဖိဳး တိုးတက္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္သည္။ သည့္ေနာက္ တင္း က်ပ္ေသာအရည္အေသြး စံခ်ိန္စံၫႊန္းမ်ားႏွင့္အညီ Franchisee မ်ားကို ကမ္းလွမ္းသည္။ ရက္ဒ္ကား ထုတ္ကုန္ပစၥည္းႏွင့္ ဝန္ေဆာင္မႈကို ဒီမိုကရက္တိုက္ ေဇးရွင္း (Democratization) ျပဳလုပ္ျခင္းပင္ ျဖစ္ သည္။ ဟမ္ဘာဂါမ်ားသည္ ေဘာ့စ္တြန္ (Boston) တြင္ အရသာေကာင္းသကဲ့သို႔ ေပဂ်င္း (Beifing) တြင္လည္း အရသာေကာင္းသည္။”
Franchising အမ်ိဳးအစားမ်ား
Franchising ၏ အေျခခံအမ်ိဳးအစား ၃ မ်ိဳးရွိ သည္။ ယင္းတို႔မွာ ကုန္သြယ္မႈအမည္ Franchising၊ ထုတ္ကုန္ပစၥည္း ျဖန္႔ခ်ိေရး Franchising ႏွင့္ Pure Franchingတို႔ ျဖစ္သည္။ ကုန္သြယ္မႈအမည္ Trade name Franchising သည္ အမွတ္တံဆိပ္ (Brand) ႏွင့္ပတ္သက္သည္။ ဤတြင္ Franchisee သည္ကုန္ ထုတ္လုပ္သူ၏ အမည္ေအာက္တြင္ သီးသန္႔အား ျဖင့္ သီးျခားထုတ္ကုန္ပစၥည္းမ်ား ျဖန္႔ခ်ိျခင္း မျပဳဘဲ Franchiser ၏ ကုန္သြယ္မႈအမည္ (Trade name) ႏွင့္ သတ္မွတ္ထားမႈ ျဖစ္လာရန္ အခြင့္အေရးကို ဝယ္ယူသည္။
ထုတ္ကုန္ျဖန္႔ခ်ိေရး Franchising သည္ ကုန္ ထုတ္လုပ္သူ၏ အမွတ္တံဆိပ္အမည္ (Brand Name) ေအာက္တြင္ တိက်ေသာ ထုတ္ကုန္ပစၥည္း မ်ားေရာင္းခ်ရန္ Franchisee ကုိ လိုင္စင္ေပးျခင္းႏွင့္ သက္ဆုိင္သည္။ ထို႔ျပင္ ေရြးခ်ယ္ထားေသာ ကန္႔ သတ္ထားသည့္ ျဖန္႔ခ်ိေရးကြန္ယက္မွတစ္ဆင့္ Trade mark ႏွင့္အညီ ထုတ္ကုန္ပစၥည္းမ်ားေရာင္း ခ်ရန္ Franchisee အား လိုင္စင္ေပးထားသည္။ ယင္းစနစ္သည္ မ်ားေသာအားျဖင့္ ေမာ္ေတာ္ကား မ်ား (ဥပမာ- Chevrolet, Chryster)၊ gasolive ထုတ္ကုန္ပစၥည္းမ်ား (Exxon)ႏွင့္ အခ်ိဳရည္မ်ား (ပက္ဆီကိုလာ၊ ကိုကာကိုလာ)၊ စက္ဘီးမ်ား၊ အသုံး အေဆာင္ပစၥည္းမ်ား၊ အလွကုန္မ်ားႏွင့္ အျခား ပစၥည္းမ်ားကို ေစ်းကြက္ရွာေဖြရန္ အသုံးျပဳေလ့ရွိ သည္။
ယင္း Franchising နည္းလမ္းႏွစ္မ်ိဳးသည္ Franchisee အား parent ကုမၸဏီ၏ ကိုယ္ပုိင္လကၡ ဏာ (Identity) အခ်ိဳ႕ကို ရရွိရန္ ခြင့္ျပဳထားသည္။
Pure(ျပည့္စံုေသာ သို႔မဟုတ္ စီးပြားေရး လုပ္ ငန္း ပံုစံ) Franchising သည္ ျပည့္စံုေသာ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းပံုစံႏွင့္ Franchisee ကို ပ့ံပိုးျခင္းပတ္သက္ သည္။ ယင္းတြင္ ကုန္သြယ္မႈအမည္(Trade name) အ တြက္ လုိင္စင္၊ ေရာင္းခ်ရန္ ထုတ္ကုန္ပစၥည္းမ်ား သို႔မဟုတ္ ဝန္ေဆာင္မႈမ်ား၊ စက္႐ုံ၊ ေအာ္ပေရးရွင္း နည္းလမ္းမ်ား၊ မားကက္တင္း မဟာဗ်ဴဟာ၊ အရည္ အေသြးထိန္းခ်ဳပ္မႈလုပ္ငန္းစဥ္၊ အျပန္အလွန္ဆက္ သြယ္ေရးစနစ္ႏွင့္ လုိအပ္ေသာစီးပြားေရးဝန္ေဆာင္ မႈမ်ား ပါဝင္သည္။ Franchisee သည္ အျပည့္အဝ ေပါင္းစည္းေဆာင္ရြက္လာေသာ စီးပြားေရးလုပ္ငန္း ေအာ္ပေရးရွင္း၏ အစိတ္အပို္င္းအားလုံးအသုံးျပဳရန္ အခြင့္အေရးကို ဝယ္ယူသည္။
Pure Franchising သည္ Franchising ပံုစံ အားလုံးတြင္ လ်င္လ်င္ျမန္ျမန္ အတိုးတက္ဆုံးျဖစ္ သည္။ ယင္းသည္ အဆင္သင့္သုံးေဆာင္ႏိုင္ေသာ စားေသာက္ဆိုင္မ်ား၊ ဟိုတယ္မ်ား၊ စီးပြားေရးလုပ္ငန္း ဝန္ေဆာင္မႈ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ ကားငွားရမ္း ေအဂ်င္စီ မ်ား၊ ပညာေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ အလွအပ အေထာက္ အကူျပဳ လက္လီဆိုင္မ်ားတြင္ ေတြ႕ျမင္ေနက်ျဖစ္ သည္။
ေမာင္ေမာင္ျမင့္သိန္း(စက္မႈတကၠသုိလ္)
[Ref : Franchising and The Entrepreneur by Narmach M. Scarborough and Thomag W.Zimmerer]
